Thơ
và hoa tuy không đồng tướng nhưng đồng tánh, nghĩa là không đồng dòng nhưng
đồng giống, giống ĐẸP. Xem hoa là đọc một bài thơ bằng hương bằng sắc. Đọc thơ
là xem một đóa hoa bằng chữ bằng lời.
Tức
là trong hoa có thơ, trong thơ có hoa. Được một cũng đã đủ. Nếu được cả hai thì
chẳng khác Lưu Huyền Đức được cả Phục Long Phụng Sồ, hoặc vua Thuấn được cả Nga
Hoàng Nữ Anh vậy.
Có
nhiều nhà thơ muốn làm vua nhà Ngu, vua nhà Thục, nhưng thiếu điều kiện thuận
tiện, đành phải đưa hương đưa sắc vào chữ vào lời, nghĩa là đưa hoa vào thơ, tức
là làm thơ vịnh hoa.
Những
bài thơ vịnh hoa, khách làm thơ gọi là THƠ HOA.
THƠ
HOA khác mà HOA THƠ khác.
Những
bài Hoa Thơ không nói đến hoa, mà đọc lên thấy đẹp nghe thơm như đứng trước
hoa.
Còn
Thơ Hoa tuy nói đến hoa, nhưng nhiều khi vì tài nghệ của tác giả không được
tinh diệu, nên không thơm không đẹp bằng thơ thuần thơ, hoa thuần hoa.
Thơ
Hoa thơm đẹp như Hoa Thơ, trong vườn thơ Trung Hoa nhiều lắm. Trong vườn thơ
Hoa Việt của cổ nhân cũng có ít nhiều. Riêng vườn thơ Quốc âm, xưa cũng như
nay, thật là hiếm. Hoặc giả có nhiều, song vì không có người săn sóc nên bị mưa
gió vùi lấp theo thời gian đó chăng?
Trong
Hồng Đức Quốc Âm Thi tập đời Lê Thánh Tông thấy được một số:
HOA
CÚC
Nết
na nhận khẩn khác chưng loài
Chiếm
được thu chơi ít có hai
Hương
ắt chỉn nhiều vàng chỉn có
Tuyết
đà không nhuốm bạc không phai
Ba
đường Tưởng Hủ hồn thêm nhặt
Mấy
phút Uyên Minh hứng chẳng dài
Mừng
thấy trùng dương nên chẳng phụ
Muộn
chung thời tiết chẳng đeo đai.
HOA
MẪU ĐƠN
Dưỡng
cẩn vườn tiên của lạ dường
Trăm
hoa tươi tốt đã khiêm nhường
Thức
tươi chiếm được xuân thiên hạ
Giá
trọng kham khoe đất Lạc Dương
Khắp
trong đời khen quốc sắc
Hơn
chưng bạn khải hoa vương
Dù
cho hay tốt hay cười nữa
Thấy
mặt trong lòng những đoạn trường.
HOA
MAI
Trội
cành mai chiếm một chồi
Tin
xuân mây mẩy điểm cành mai
Tinh
thần sáng thủa trăng lạnh
Cốt
cách đông khi gió thôi
Tiết
cứng trượng phu tòng ấy bạn
Nết
trong quân tử trúc là đôi
Nhà
truyền thanh bạch chăng từng khối
Vậy
xứng danh thơm đệ nhất khôi.
Đó
là sản phẩm của thời kỳ thơ Đường luật mới phôi thai. Chữ dùng chưa được luyện,
lại có nhiều chữ cổ, như “nhận khẩn, chỉn, chưng, dưỡng cẩn…”. Lời thơ còn chất
phác. Đọc lên nghe khô khan chớ không ý vị thích thú như đứng trước những giống
hoa cúc, mẫu đơn, mai… đầy hương đầy sắc.
Thơ
như thế, cổ nhân gọi là “hữu cán vô ba”[1].
Nhưng
nói về thi pháp thì tác giả là tay thầy thợ, theo sát qui củ, người xem thơ
muốn bắt bẻ không còn có chỗ để tay.
Thơ
từ đời Lê Thánh Tông trở về trước, hầu hết điều một tánh chất như thế cả. Đó là
vì cổ nhân là những bậc thâm nho, dùng văn chương để chở Đạo. Và ngắm hoa không
phải để thưởng thức hương sắc thiên nhiên lộ ra bên ngoài. Mà chính để đối
chiếu tinh thần cốt cách của hoa với tinh thần cốt cách của mình, rồi mượn văn
chương để gởi gắm tâm sự.
Cổ
nhân chú trọng cái đẹp bên trong.
Cổ
nhân lại thiên về lý trí.
Mà
lý trí chỉ phục được người chớ không cảm được người, cho nên thơ xưa, nhất là
thơ đời Thịnh Lê chịu ảnh hưởng Tống Nho nặng nề, ít bài rung động lòng người
đời nay là người giàu tình cảm.
Song
những bài thơ như những bài Vịnh Hoa thượng dẫn, tuy không sắc nước hương trời,
vẫn có cốt cách riêng biệt, vẫn đầy ý nghĩa. Chúng ta phải biết quí trọng
thương yêu. Di sản tinh thần của ông cha chúng ta để lại đã bị mai một quá
nhiều. Những gì còn sót lại đều đáng nâng niu gìn giữ. Bằng những tòa nhà mái
lợp lưu ly, tường xây cẩm thạch, đâu có đồ sộ khang trang bằng những dãy nhà
cao ốc tân thời nằm dọc ngang trên đường thủ đô, thị trấn… nhưng ai dám bảo
rằng không giá trị, không đáng bảo tồn?
Nói
vậy không phải có ý bảo rằng trong vườn thơ Việt Nam chỉ có những Thơ Hoa đáng
quí vì xưa chớ không phải vì đẹp. Đẹp vốn có ít, chớ không phải tuyệt nhiên
không có.
Theo
thiển ý, bài HOA THỦY TIÊN của Phan Sào Nam tiên sinh là một tuyệt phẩm [2].
Lời đẹp, tình nồng, ý thâm, thần sáng. Một đóa hoa, sắc hương trọn vẹn. So với
những bài thơ hay nhất của Trung Quốc, chúng ta có thể tự đắc rằng nếu không
hơn thì thôi chớ không thua. Từ nội dung đến hình thức, bài Hoa Thủy Tiên là một
viên ngọc liên thành, hoàn toàn, biệt lập. Đọc những câu:
Nét
điểm trang con tạo khéo đa tình!
Nhụy
kìa vàng, hoa kìa bạc, lá kìa xanh,
Trên
mặt nước long lanh trời với bóng.
Đố
ai biết thần tiên biệt chủng
Mái
hương giang mà tiên động tự nhiên thành.
Vô
tình mới thật hữu tình
Ơn
người giới thiệu cho mình gặp tiên…
Thì
chúng ta phải vỗ đùi khen là quán tuyệt thiên cổ!
Tinh
thần hoa thủy tiên, phong cách hoa thủy tiên đều lột được trọn vẹn. Và đọc câu
thơ, chúng ta thấy hiện ra trước mặt, một bậc tiên phong đạo cốt mình ngồi giữa
khoảng trời nước trong sáng và bao la…
Mới
đọc liền thấy hay, càng đọc càng thêm hay, đọc mãi đọc hoài không biết chán.
Đó
là bài Thơ Hoa trong làng Hoa Thơ thượng đẳng.