|
Thơ và
Cách Mạng đồng chủng mà không đồng tộc, đồng tánh mà không đồng tướng.
|
Bởi
người làm thơ và người làm cách mạng đều mang chất tối tham trong lòng, kẻ tham
làm cho cuộc đời bên trong, kẻ tham làm cho cuộc đời bên ngoài, đi đến chỗ toàn
mỹ (perfection). Cả hai đều luôn luôn đi tới, đi tới cho đến chỗ Hóa công đã đi
đến. Tức là luôn luôn đi tìm cái Đẹp hoàn toàn, cái đẹp của người giai nhân của
Tống Ngọc. Hai bên chỉ khác nhau ở cách
thực hiện ý muốn, ở phương tiện dùng để đi tới đích, và chỉ khác nhau ở điểm
một bên thiên về xã hội, một bên thiên về tâm hồn. [1]
Nói
một cách khác: Nhà cách mạng là một nhà thơ, mà nhà thơ là một nhà cách mạng.
Và nhà cách mạng làm thơ bằng hành động bằng thiết huyết, còn nhà thơ làm cách
mạng bằng bút mặc, bằng văn chương.
Bởi
vậy trong con người nhà cách mạng chân chính có sẵn chất thơ, và trong con
người nhà thơ chân chính có sẵn chất cách mạng.
Cho
nên khi nhà thơ ra làm cách mạng, không đến nỗi cầm kiếm bằng tay trái, và khi
nhà cách mạng hứng làm thơ, không đến nỗi cầm bút bằng tay trái. Không phải
luôn luôn thành công, nhưng vẫn có điểm xuất chúng.
Sào
Nam và Nhượng Tống là hai nhân vật điển hình.
Còn
nhiều nhân vật khác nữa, như Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quí Cáp,
Ngô Đức Kế, Nguyễn Khoa Huân, Mai Xuân Thưởng, Trần Cao Vân, Tiểu La Nguyễn
Thành… vân vân…
Nhưng
các nhà Cách mạng này đã nổi tiếng về thơ trước khi ra làm cách mạng. Có nhiều
nhà bình sinh không hề ngâm vịnh mà những khi không dùng gươm súng được, phải
mượn đến văn chương để giải tỏa nỗi u uất trong lòng, vẫn có nhiều câu giai
tác. Như một số yếu nhân trong Việt Quốc: Phạm Tuấn Tài, Thẩm Chi, Nguyễn Thị
Giang…
Lúc
bị giam trong ngục thất Hỏa Lò (1929), Phạm Tuấn Tài có bài hát nói:
MƯỠU
Trông người lại gẫm đến ta
Nín đi đứt ruột nói ra nghẹn lời
Than ôi! Cũng một kiếp người
Tủi thân trâu ngựa thiệt đời thông minh!
NÓI
Trâu cày ngựa cỡi
Nghĩ thân mình thêm tủi lại thêm thương
Cũng thông minh tai mắt một phường
Người mắc ách kẻ giong cương, kỳ quái
chửa?!
Thà rằng thể phách như trâu ngựa
Khổ nỗi tâm hồn khác cỏ cây!
Nhìn giang san khi quắc mắt lúc cau mày
Tưởng nông nổi đắng cay lòng tráng sỹ
Nước đời cay đắng bao nhiêu vị
Giống ương hèn càng nghĩ lại càng thương
Bảo nhau ta phải tự cường.
Và
Thẩm Chi có bài Sà Lim Oán theo thể song thất Lục Bát:
Đầy ám ngục hơi sầu ảm đạm
Nát tâm bào lửa hận cháy gan
Một mình lăn lóc trên sàn
Đắng cay nước mất nhà tan thân tù!
Trong cửa kín sớm khuya chẳng biết
Ngoài đồng bào sống chết không hay
Than ôi, nông nỗi nước này
Đòi phen hồn mất máu say vì thù
Lòng héo hắt cơm bơ nước gáo
Thân võ vàng xiêm áo tả tơi
Nghiến răng muốn đập tan trời
Tủi thân nô lệ căm loài dã man
Giận cho kẻ tham vàng phụ nghĩa
Đem anh em bán rẻ cho người
Bạc đen chi mấy thói đời?!
Nước non đành để cho người chủ trương
Cơ thành bại nát gan tráng sỹ
Cuộc hưng vong ráo lệ anh hùng
Thương thay con cháu Lạc Hồng
Vì đâu cá chậu chim lồng xót xa!
Hồn tinh vệ bao giờ lấp bể?
Công dã tràng thương kẻ đồng tâm
Giọt sầu lã chã khôn cầm
Dao oan nghiệt cắt ruột tằm đòi cơn
Ngoài song sắt mưa buồn gió thảm
Bên tường nghe tiếng bạn thở than
Vì đâu nên cuộc dở dang?!
Vì đâu sẩy nghé tan đàn thảm thương!
Lòng rầu rĩ canh trường khó nhắp
Đêm năm canh thổn thức đòi cơn
Hỡi ai dạ sắt gan vàng
Cùng nhau trong hội đoạn tràng là đây.
Phạm
Tuấn Tài bị cấm cố và đày ra Côn Lôn, không chịu nổi gian khổ, nên mắc bệnh lao
phổi. Năm 1936 được phóng thích. Về quê được ít lâu thì tạ thế.
Còn
Thẩm Chi là biệt hiệu của vị nào chưa được rõ, chỉ biết là một đảng viên trọng
yếu của Việt Quốc bị bọn phản đảng tố giác:
Giận cho kẻ tham vàng phụ nghĩa
Đem anh em bán rẻ cho người
Bạc đen chi mấy thói đời
Nước non đành để cho người chủ trương!
Thi
phẩm của Nguyễn Thị Giang là bức thư tuyệt mệnh.
Cuộc
khởi nghĩa của Việt Nam Quốc Dân Đảng bị thất bại, Đảng trưởng và hầu hết các
yếu nhân trong Đảng bị bắt. Nguyễn Thị Giang tránh khỏi nanh vút Thực Dân. Ngày
17 tháng 6 năm 1930, bà cùng hai đồng chí cải trang thành nông phu địa phương,
lặng lẽ đến pháp trường Yên Bái, mưu phá pháp trường cứu Nguyễn Thái Học và 12
liệt sỹ. Nhưng trước sức mạnh của thực dân, mục đích không thể đạt nổi, bà đành
bấm bụng đứng nhìn cảnh thảm thương! Rồi về nhà trọ viết hai bức thư tuyệt mệnh
để lại cho cha mẹ và các đồng chí còn sống sót. Sáng hôm sau đến làng Thổ Lang
thăm ông cụ bà cụ Nguyễn Thái Học. Đoạn đến dưới gốc cây đề Thổ Lang chừng một
cây số dùng súng lục mà quyên sinh! Hưởng dương hai mươi hai tuổi!
Bức
thư tuyệt mệnh viết bằng văn xuôi. Bức thứ hai viết bằng thơ Lục Bát.
BỨC
THỨ NHẤT
Thưa thầy mẹ,
Con chết là vì hoàn cảnh bó buộc con.
Không báo được thù nhà rửa được nhục cho nước! Sau khi đã đem tấm thân trinh
bạch dân cho chồng con ở đền Hùng.
Giờ con tìm về chỗ quê cha đất tổ, mượn
phát súng nầy mà kết liễu đời con.
Đứa con dâu bất hiếu kính lạy
Nguyễn Thị Giang
BỨC
THỨ HAI
Anh đã là người yêu nước,
Không làm tròn được nghĩa vụ cứu quốc,
Anh giữ lấy tâm linh hồn cao cả để về
chiêu binh rèn lính ở dưới suối vàng!
Phải chịu đựng nhục nhã mới mong có ngày
vẻ vang. Các bạn đồng chí phải sống lại sau anh để đánh đổ cường quyền mà cứu
lấy đồng bào đau khổ.
Thân không giúp ích cho đời
Thù không trả được cho người tình chung
Dẫu rằng đương độ trẻ trung
Quyết vì dân chúng để lòng hy sinh
Con đường tiến bộ mông mênh
Éo le hoàn cảnh buộc mình biết bao!
Bây giờ hết kiếp thơ đào
Gian nan bỏ mặc đồng bào từ đây !!
Dẫu rằng chút phận thơ ngây
Sổ đồng chí đã có ngày ghi tên…
Chết đi dạ những buồn phiền
Nhưng mà hoàn cảnh truân chuyên buộc
mình
Đảng kỳ phấp phới trên thành
Tủi thân không được chết vinh dưới cờ!
Cực lòng lỡ bước sa cơ
Chết sầu chết thảm có thừa xót xa!
Thế ru?! Đời thế ru mà!
Đời mà ai biết! Người mà ai hay!
Đây
không phải là văn chương của tay hàn mặc, mà cũng như hai bài của Phạm Tuấn Tài
và Thẩm Chi, là tấc lòng gởi vào thiên cổ, tấc lòng viết bằng nước mắt và máu
đào, não nùng nhưng khẳng khái. Trong gió mưa sùi sụt có tiếng sắt tiếng vàng
rít lên từng cơn!
Khi
được tin NGUYỄN THÁI HỌC cùng mười hai liệt sỹ tuẫn quốc và NGUYỄN THỊ GIANG hy
sinh theo chồng, cụ Sào Nam có những lời ký thác tâm sự: [2]
CÔ KHÓC CẬU
Thình lình một tiếng sét ngang lưng
Nuốt nghẹn tình tơ xiết nói năng
Mây mịt mù xanh trời vẫn hắc
Giọt chan chứa đỏ bể khôn bằng!
Thân vàng đành cậu liều theo cát
Dạ tuyết thôi em gởi với trăng.
May nữa duyên sau còn gặp gỡ,
HỒN CẬU TRẢ LỜI
I
Gặp mình mình lại thẹn cùng mình
Ai khiến em mà vội gặp anh?
Vẫn nghĩ hữu chung vì hữu thủy
Thôi thì đồng tử chẳng đồng sanh.
Trăm năm một bụi dâu hay bể…
Một tấm lòng son sắt với đinh.
Gió dữ mưa cuồn thây kệ nó
Dắt nhau ta tới tận thiên đình.
II
Dắt nhau ta tới tận thiên đình
Quyết dẹp cho yên sóng bất bình .
Mặt nước em còn hồng giọt máu,
Nợ đời anh chửa trắng tay tanh.
Trăm năm thề với trời riêng đội
Bảy thước âu là mẹ chẳng sanh.
Mình hỡi mình đừng buồn bã quá
Hồn còn mạnh khỏe phách còn linh.
I
Em ơi! Em vậy chị thì sao?!
Ghê gớm mà cùng tiếc biết bao!
Chung nợ cha sanh và mẹ dưỡng,
Rẽ đường vực thẳm với bờ cao!
Ngại ngùng gió yếu mây trơ mực,
Tức tối trời say máu úa đào!
Hồn có thiêng liêng dùm tính nhé
Mẹ già em bé nghĩ thương nao!
II
Mẹ già em bé nghĩ thương nao!
Và nợ chồng con nặng biết bao!
Nổ đất thình lình tay vỗ kép
Nhuộm trời ghê gớm máu phun đào
Giữa trường tân khổ no cay đắng
Trước trận phong ba nổi gió trào
Chị có ngờ đâu em đặng thế
Biển ngần ấy rộng núi ngần cao.
Phan
Sào Nam mượn lời người để nói lòng mình trước cái chết vừa bi vừa hùng của đôi
uyên ương hào kiệt. Văn chương hoành phóng! Và nỗi căm phẩn đối với thời thế
tràn ngập ra bên ngoài, nhận chìm vào bên trong niềm đau thương đối vời cảnh từ
biệt. Rõ là “Hoành trung tứ ngoại”.[5]
Đó là
tình riêng của Nguyễn Anh hùng và Nguyễn Nữ kiệt. Còn nghĩa chung đối với cuộc
khởi nghĩa và chư liệt sỹ Việt Quốc thì cụ gởi vào những bài văn tế làm dùm cho
các đoàn thể quốc gia đọc trong những buổi lễ truy điệu bí mật. Có nhiều câu
hùng tráng nhưng thống thiết:
Nhân dân chí sỹ sát thân vào luật dã
man;
Nữ kiệt anh hùng thất thế đang hồi đen
rủi.
Trường tuyên án chị chị anh anh cười tủm
tỉm, tức nỗi xuất sự vị thiệp, vai bể non gánh nặng hãy trìu trìu;
Đoạn đầu đài sau sau trước trước bước
thung dung, gớm gan thị tử như qui, mặt cây cỏ máu tươi thêm chói chói
Tuy kim cổ hữu tình hình thì hữu hoại,
sóng Bạc Đằng mây Tam Đảo, hơi sầu cuồn cuộn, bóng rồng thiên đành ông Học xa
xôi;
Như sơn còn phách ắt còn linh, voi bà
Triệu ngựa bà Trưng, khí mạnh nhơn nhơn, hình hạc gió hay cô Giang theo đuổi…
Vân
vân…
Thời
Pháp thuộc, những văn thơ thấm đượm tinh thần dân tộc, mang nặng niềm ưu ái của
các nhà chiến sỹ, các nhà cánh mạng, như những bài trích dẫn trên đây, điều bị
cường quyền cấm phổ biến và tàng trữ. Cho nên bị thất lạc dần… Kế Pháp ra khỏi
Việt Nam, phần đông khách làng văn làng thơ chạy theo cái hay cái mới ở nước
ngoài, không lưu tâm đến di sản tinh thần của ông cha để lại, mặc cho mất mất
còn còn!
Không
lẽ đứng nhìn cây văn học nghìn xưa của dân tộc Việt Nam bị phong trào hướng
ngoại làm úa lá khô cành rồi đi đến cảnh trốc gốc, một số người thiện tâm thiện
chí đã ra công vun vén chăm nom..
Thái
Bạch vừa cho ra đời tập THI VĂN QUỐC CẤM.
Lam
Giang, trong tập hồn Thơ Đất Việt Thế Kỷ XX, nhiệt tình cổ xúy cho lọai thơ có
khuynh hướng Quốc dân Cách mạng, hầu mong khôi phục chính đáng của ngày xưa.
Công
việc làm của hai ông bạn thân đáng kinh phục.
Rất
tiếc không gây được ảnh hưởng sâu rộng, đó là do hoàn cảnh xã hội một phần, một
phần nữa là do vì không được làng văn thơ hưởng ứng và làng báo chí ủng hộ!
Nhưng
không hề gì. Mầm đã gieo rồi thì chẳng kịp thời chầy thế nào cũng đâm chồi nảy
lộc. Vì tinh thần dân tộc đã ăn sâu vào cốt tủy người Việt Nam, dù cho nắng lửa
mưa băng cũng không dễ gì tiêu diệt nổi. Nghìn năm đô hộ của Tàu, tám mươi năm
đô hộ của Pháp, là những bằng chứng hùng hồn.
Xin
mượn bài CÔ ĐẢO TRUNG của cụ Dương Đình Thưởng, một chiến sỹ cách mạng đất
Quảng Nam bị đày ra Côn Lôn vì việc khất sưu năm Mậu Thân (1908), để kết luận:
Nhất trịch
diêu diêu cô đảo trung
Khả liên nam
bắc bệnh tương đồng
Viêm Bang
văn hiến khan do tạc
Âu hóa phong
triều vị tấn công
Thủy quốc
đào thanh tao mộng điệp
Cố sơn vân ý
luyến chinh hồng
Tạo gian mạc
sái Tân đình lệ
Đa khủng Côn
Lôn hải nhiễm hồng.
Cụ
Huỳnh Thúc Kháng dịch:
Hòn đảo mồ côi giữa cõi cùng
Đày ra Nam Bắc kiếp tù chung
Nước nhà văn hiến còn in cũ
Âu hóa phong trào chửa trót công.
Tiếng sóng góc trời rầy giấc điệp
Luồng mây núi cũ mến chim hồng
Thôi đừng rưới lệ Tân Đình nữa
E nhuộm Côn Lôn nước biển hồng.
Lam
Giang dịch:
Trùng dương hải đảo bơ vơ
Thương nhau Nam Bắc bây giờ gặp nhau
Gốc nền văn hiến còn sâu
Duy tân hội mới buổi đầu vô công
Trong mơ sóng dội não lòng
Non côi mây quyến cánh hồng bay xa
Tân Đình giọt lệ đường sa
Chỉ e Côn Đảo phong ba nhuốm hồng.
[1] Trong bài phú Chiêu
Hồn, Tống Ngọc tả giai nhân rất kiều diễm và rất tỉ mỉ. Tuyệt thế giai nhân
tượng trưng cho cái Đẹp hoàn toàn (Perfection).
[2] Muốn rõ những sự kiện
lịch sử về V.N.Q.D.Đ., những tiểu sử của các anh hùng liệt nữ trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái chống thực dân
Pháp năm 1930, xin xem V.N.Q.D.Đ. Của Việt Dân Hoàng Văn Đào là người ở trong
cuộc sống còn sót.
[3] Cô và Cậu đây là trở Nguyễn Thị
Giang và Nguyễn Thái Học.
Phan Sào Nam thác lời
cô Giang cô Bắc và Nguyễn Thái Học để phát tiết nối đau đớn căm thù và hòai bão
của mình.
[5] Trích trong bài cụ
sọan cho anh em thanh niên Huế. Cụ còn nhiều hoài văn tế mà các nhà sách đã sao
lục: văn tế cô Giang, văn tế đồng bào
Bắc Việt bị liên can vào việc dung túng các nhà anh hùng của Việt quốc…